05.01.2016., 10:57 PM
Dogodilo se na dan - 17. januar
395. - Umro je romejski [vizantijski] car Flavije Teodosije I, nazvan Teodosije Veliki, koji je vladao Romejom od 379. do 392, kad je obnovio celovito Rimsko carstvo, postavši njegov poslednji vladar. Pre dolaska na presto, istakao se kao vojskovodja u ratovima protiv Pikta, Škota, Alemana i Sarmaćana i rimski car Flavije Gratijan ga je u januaru 379. proglasio savladarem, prepustivši mu vlast u istočnom delu carstva. Stupivši na presto, za razliku od prethodnika nije uzeo titulu pontifeksa maksimusa [vrhovni čuvar starih rimskih kultova]. Ubrzo je izgradio snažnu armiju, konsolidovao prilike na nemirnom Balkanskom poluostrvu i uspostavio primirje s Vizigotima, u leto 381. je sazvao Drugi vaseljenski sabor u Konstantinopolju, a u februaru 391. je zabranio paganske obrede i proglasio hrišćanstvo jedinom zvaničnom religijom. Posle pregovora s Persijom, s kojom se sporio za prevlast u Jermeniji, mirovnim ugovorom je uspeo da za dug period čvrsti istočne granice carstva. Pred kraj vladavine je odlučio da vlast u Istočnom rimskom carstvu preda starijem sinu Arkadiju, a u Zapadnom mladjem Flaviju Honoriju. Zapadno carstvo je zbacivanjem poslednjeg rimskog cara Romula Avgustula 476. srušio germanski vodja Odoakar, a Istočno Turci 1453. zauzimanjem Carigrada, kad je ubijen poslednji romejski car Konstantin XI Dragaš.
1377. Papa Grgur XI obnovio je papsko sedište u Rimu i time okončao avinjonsko "zatočeništvo" rimskih papa. Sedište papa bilo je premešteno u Avinjon (Francuska) 1309. nakon poraza Bonifacija VIII u sukobu s franačkim kraljem Filipom IV Lepim.
1562. Stupio je na snagu edikt iz Sen Žermena (Januarski edikt) kojim su priznati hugenoti (protestanti) u Francuskoj. Istog dana, vođe katolika, vojvoda od Giza i kardinal od Lorene, formirali su uniju (kasnije Sveta liga) koja će blokirati primenu edikta i izazvati verske ratove koji su, uz povremene prekide 36 godina razarali Francusku. Ratovi su prekinuti Nantskim ediktom koji je 1598. izdao Anri IV.
1600. U Madridu je rođen Pedro Kalderon de la Barka, jedan od najvećih španskih dramatičara. Proslavio se jednočinkama s motivima iz Biblije, a njegova filozofska drama
"Život je san" zadržala se do danas na pozorišnim repertoarima.
1601. - Španska prestonica premeštena iz Madrida u Valjadolid.
1706. - Rodjen je američki političar i fizičar Bendžamin Frenklin, borac za američku nezavisnost, jedan od tvoraca 'Deklaracije o nezavisnosti', koji je pronalaskom gromobrana postao svetski poznat. Bio je i štampar, knjižar, novinar, guverner Pensilvanije, poslanik u Londonu i Parizu, član Kraljevskog društva u Londonu. Osnovao je prvu javnu čitaonicu u Americi, filozofsko društvo Pensilvanije i 'Akademiju' koja je prerasla u Pensilvanijski univerzitet. Učestvovao je u pisanju ustava SAD. Dokazao je postojanje pozitivnog i negativnog elektriciteta, pronašao gromobran i otkrio tok i karakteristike Golfske struje. Dela: 'Novi eksperimenti i opažanja o elektricitetu', 'Život Bendžamina Frenklina'.
1732. Rođen je poljski kralj Stanislav II Ponjatovski. Tokom vladavine (1764-95) bio je prisiljen na tri deobe Poljske 1772, 1793. i 1795. Abdicirao je nakon potpisivanja treće deobe.
1773. Engleski moreplovac Džejms Kuk je brodom "Rezolušn" prvi prešao Antarktički krug.
1820. - Rodjena je engleska književnica irskog porekla Ana Bronte, najmladja od triju sestara spisateljica. Dela: romani 'Agnes Grej', 'Stanarka Vajldfel Hola'.
1863. Rođen je ruski pozorišni glumac, teatrolog i reditelj Konstantin Sergejevič Stanislavski, osnivač Hudožestvenog teatra u Moskvi 1898. i umetnički rukovodilac i ideolog tog pozorišta do kraja života 1938. Kao veliki pozorišni inovator imao je značajan uticaj na savremenike.
1863. Rođen je engleski državnik Dejvid Lojd Džordž, ministar u vladi liberala 1905-15. i u koalicionoj vladi 1915-16, premijer 1916-22. Jedan je od utemeljivača engleskog
radničkog zakonodavstva kojim je uvedeno osmočasovno radno vreme za rudare, pravo na štrajk, državne penzije, zdravstveno i socijalno osiguranje. Bio je jedan od glavnih učesnika mirovne konferencije u Versaju i znatno je uticao na prilike u posleratnoj Evropi.
1874. Umrla su braća Čang i Eng, blizanci srasli levom, odnosno desnom stranom grudnog koša. Rođeni su u Sijamu (Tajland) i od njih potiče naziv sijamski blizanci. Bili su svetska atrakcija i proživeli su 63 godine materijalno osigurani zaradom od nastupa u
cirkusima.
1876. - Umro je srpski slikar Pavle Simić, koji je najviše radio ikonostase, uglavnom u Vojvodini. Zapažen je i po istorijskim kompozicijama 'Ilija Birčanin predaje harač', 'Hadži-Ruvim', 'Hadži-Djera', 'Nemanjina smrt', 'San sv. Save' i portretima 'St. Jovanović', 'J. Probojčević', 'Milica Stojadinović Srpkinja', 'Žena s belim okovratnikom'.
1880. - Rodjen je američki filmski režiser kanadskog porekla Mikal Sinot, poznat kao Mak Senet, jedan od najznačajnijih autora burlesknih komedija u periodu nemog filma. Promovisao je niz glumaca, uključujući Čarlija Čaplina.
1912. - Ekspedicija engleskog istraživača, pomorskog kapetana Roberta Skota je stigla na Južni pol, mesec dana posle ekspedicije Norvežanina Ruala Amundsena. Skot i preostala četiri člana njegove ekspedicije su umrli od gladi i hladnoće pri povratku s Južnog pola.
1919. - Poljski kompozitor Ignaci Jan Paderevski, pijanista svetskog glasa, postao je prvi premijer republike Poljske, uspostavljene posle završetka Prvog svetskog rata umesto marionetske kraljevine koju su 1916. stvorile Centralne sile. Ubedio je predsednika SAD Vudra Vilsona da u svoj plan od '14 tačaka', koji je postao osnov Versajskog mirovnog ugovora, unese odredbu o nezavisnosti Poljske.
1936. - Nacistički glavešina Jozef Gebels je poručio Nemcima: 'Možemo opstati bez butera, ali ne bez topova. Ako budemo napadnuti, jedino se možemo odbraniti topovima, ne buterom'.
1938. - Jugoslovenski premijer Milan Stojadinović sastao se u Berlinu s vodjom nacističke Nemačke Adolfom Hitlerom, koji mu je obećao integritet države, suprotstavljanje austrijskoj restauraciji, savez protiv boljševizma i madjarskog revanšizma i da neće stvarati savez s Italijom opasan za Jugoslaviju. Hitler je zauzvrat je tražio saradnju sa Silama osovine.
1942. - Rodjen je američki bokser afričkog porekla Kasijus Klej, poznat kao Muhamed Ali, jedini koji je triput osvajao titulu prvaka sveta u teškoj kategoriji.
1944. - Savezničke snage su u Drugom svetskom ratu kod Monte Kasina počele proboj nemačke 'Gustavljeve linije' duž najvišeg dela Apeninskog poluostrva. Potom je u žestokim borbama razoren gradić Kasino i najstariji benediktinski manastir, koji je 529. podigao osnivač tog monaškog reda Sveti Benedikt od Nursije.
1945. Sovjetske trupe i Poljske patriotske snage su u Drugom svetskom ratu oslobodile Varšavu, više od pet godina nakon pada glavnog grada Poljske u ruke nemačkih nacista.
1959. Senegal i Francuski Sudan doneli su odluku o formiranju federalne države pod nazivom Republika Mali. Odluka je stupila na snagu u aprilu.
1961. Ubijen je kongoanski državnik Patris Lumumba, bivši premijer Konga, tvorac nezavisnosti zemlje, simbol borbe protiv kolonijalizma i heroj "crne Afrike". Protivustavno je smenjen s položaja premijera 5. septembra 1960, a 1. decembra uhvatili su ga vojnici generala Mobutua i odveli u Katangu, gde je ubijen pod nerazjašnjenim okolnostima.
1964. Umro je srpski slikar i grafičar Đorđe Andrejević-Kun, član Srpske akademije nauka i umetnosti, poznat po monumentalnim realističnim kompozicijama i grafičkim mapama u kojima je prikazao zločine okupatora u vreme Drugog svetskog rata i motive iz obnove i
izgradnje zemlje. Ilustrovao je i opremio brojna književna dela.
1966. U sudaru iznad Španije američkog bombardera "B-52" i španskog aviona za snabdevanje gorivom poginulo je osam ljudi, a abombarder je bio prinuđen da u Atlantski okean baci hidrogensku bombu koja nije eksplodirala.
1991. - Vazduhoplovstvo SAD i zapadnih saveznika je u Zalivskom ratu, u operaciji 'Pustinjska oluja', izvelo drugi i treći talas masovnog bombardovanja ciljeva u Iraku i Kuvajtu pod okupacijom iračke armije.
1994. - U zemljotresu u Los Andjelesu poginula je 61 osoba.
1995. - U zemljotresu koji je pogodio šire područje japanskog grada Kobe poginulo je više od 6.400 ljudi, a materijalna šteta je procenjena na 85,5 milijardi dolara.
1997. U Dablinu je sud proglasio prvi razvod braka u istoriji Irske, na osnovu zakona odobrenog na referendumu, čemu se žestoko protivila rimokatolička crkva.
2000. U Centru bezbednosti u Cetinju registrovana je Crnogorska pravoslavna crkva. Tu crkvu do sada nije priznala nijedna druga crkva, a na njenom čelu su sveštenici koji su isključeni iz ostalih crkava.
2002. U erupciji vulkana Njiragongo u Demokratskoj Republici Kongo razoreni su grad Goma i okolna sela, život je izgubilo više od 100 ljudi, a desetne hiljada ostalo je bez svojih domova.
2002. - Umro je španski pisac Kamilo Hose Sela [Camilo Jose Cela], dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1989. Eksperimentišući jezikom i literarnim tehnikama, napisao je oko 70 knjiga, uključujući romane 'Porodica Paskala Duartea', 'Košnica', 'Put u Alkariju' i 'Mazurka za dva mrtvaca', kratke priče, putopise, eseje, poeziju i 'Tajni rečnik' zabranjenih reči na španskom jeziku.
2003. Vlada Bugarske ukinula je sankcije protiv SR Jugoslavije uvedene 1998, ali su ostala zamrznuta sredstva koja pripadaju bivšem predsednika SRJ Slobodanu Miloševiću, njegovoj porodici i osmorici bivših visokih funkcionera.
2004. Umro je Rej Stark, holivudski producent i "lovac na talente" čiji opus obuhvata preko 125 filmova, među kojima su i poznati filmovi "Smešna devojka" i "Noć iguane".
2005. Umro je bivši lider Komunističke partije Kine Džao Cijang koji se 1989. godine usprotivio brutalnoj primeni vojne sile protiv studenata koji su demonstrirali na trgu Tjenanmen u Pekingu, tražeći demokratizaciju zemlje. Nakon toga je smenjen i ostatak
života proveo je u kućnom pritvoru.
2010. Irački sud osudio je na smrt vešanjem Alija Hasana al-Madžida, poznatijeg kao "Hemijski Ali", jer je 1988. naredio bombardovanje otrovnim gasom kurdskog sela Halabdža u kojem je stradalo 5.000 ljudi.
395. - Umro je romejski [vizantijski] car Flavije Teodosije I, nazvan Teodosije Veliki, koji je vladao Romejom od 379. do 392, kad je obnovio celovito Rimsko carstvo, postavši njegov poslednji vladar. Pre dolaska na presto, istakao se kao vojskovodja u ratovima protiv Pikta, Škota, Alemana i Sarmaćana i rimski car Flavije Gratijan ga je u januaru 379. proglasio savladarem, prepustivši mu vlast u istočnom delu carstva. Stupivši na presto, za razliku od prethodnika nije uzeo titulu pontifeksa maksimusa [vrhovni čuvar starih rimskih kultova]. Ubrzo je izgradio snažnu armiju, konsolidovao prilike na nemirnom Balkanskom poluostrvu i uspostavio primirje s Vizigotima, u leto 381. je sazvao Drugi vaseljenski sabor u Konstantinopolju, a u februaru 391. je zabranio paganske obrede i proglasio hrišćanstvo jedinom zvaničnom religijom. Posle pregovora s Persijom, s kojom se sporio za prevlast u Jermeniji, mirovnim ugovorom je uspeo da za dug period čvrsti istočne granice carstva. Pred kraj vladavine je odlučio da vlast u Istočnom rimskom carstvu preda starijem sinu Arkadiju, a u Zapadnom mladjem Flaviju Honoriju. Zapadno carstvo je zbacivanjem poslednjeg rimskog cara Romula Avgustula 476. srušio germanski vodja Odoakar, a Istočno Turci 1453. zauzimanjem Carigrada, kad je ubijen poslednji romejski car Konstantin XI Dragaš.
1377. Papa Grgur XI obnovio je papsko sedište u Rimu i time okončao avinjonsko "zatočeništvo" rimskih papa. Sedište papa bilo je premešteno u Avinjon (Francuska) 1309. nakon poraza Bonifacija VIII u sukobu s franačkim kraljem Filipom IV Lepim.
1562. Stupio je na snagu edikt iz Sen Žermena (Januarski edikt) kojim su priznati hugenoti (protestanti) u Francuskoj. Istog dana, vođe katolika, vojvoda od Giza i kardinal od Lorene, formirali su uniju (kasnije Sveta liga) koja će blokirati primenu edikta i izazvati verske ratove koji su, uz povremene prekide 36 godina razarali Francusku. Ratovi su prekinuti Nantskim ediktom koji je 1598. izdao Anri IV.
1600. U Madridu je rođen Pedro Kalderon de la Barka, jedan od najvećih španskih dramatičara. Proslavio se jednočinkama s motivima iz Biblije, a njegova filozofska drama
"Život je san" zadržala se do danas na pozorišnim repertoarima.
1601. - Španska prestonica premeštena iz Madrida u Valjadolid.
1706. - Rodjen je američki političar i fizičar Bendžamin Frenklin, borac za američku nezavisnost, jedan od tvoraca 'Deklaracije o nezavisnosti', koji je pronalaskom gromobrana postao svetski poznat. Bio je i štampar, knjižar, novinar, guverner Pensilvanije, poslanik u Londonu i Parizu, član Kraljevskog društva u Londonu. Osnovao je prvu javnu čitaonicu u Americi, filozofsko društvo Pensilvanije i 'Akademiju' koja je prerasla u Pensilvanijski univerzitet. Učestvovao je u pisanju ustava SAD. Dokazao je postojanje pozitivnog i negativnog elektriciteta, pronašao gromobran i otkrio tok i karakteristike Golfske struje. Dela: 'Novi eksperimenti i opažanja o elektricitetu', 'Život Bendžamina Frenklina'.
1732. Rođen je poljski kralj Stanislav II Ponjatovski. Tokom vladavine (1764-95) bio je prisiljen na tri deobe Poljske 1772, 1793. i 1795. Abdicirao je nakon potpisivanja treće deobe.
1773. Engleski moreplovac Džejms Kuk je brodom "Rezolušn" prvi prešao Antarktički krug.
1820. - Rodjena je engleska književnica irskog porekla Ana Bronte, najmladja od triju sestara spisateljica. Dela: romani 'Agnes Grej', 'Stanarka Vajldfel Hola'.
1863. Rođen je ruski pozorišni glumac, teatrolog i reditelj Konstantin Sergejevič Stanislavski, osnivač Hudožestvenog teatra u Moskvi 1898. i umetnički rukovodilac i ideolog tog pozorišta do kraja života 1938. Kao veliki pozorišni inovator imao je značajan uticaj na savremenike.
1863. Rođen je engleski državnik Dejvid Lojd Džordž, ministar u vladi liberala 1905-15. i u koalicionoj vladi 1915-16, premijer 1916-22. Jedan je od utemeljivača engleskog
radničkog zakonodavstva kojim je uvedeno osmočasovno radno vreme za rudare, pravo na štrajk, državne penzije, zdravstveno i socijalno osiguranje. Bio je jedan od glavnih učesnika mirovne konferencije u Versaju i znatno je uticao na prilike u posleratnoj Evropi.
1874. Umrla su braća Čang i Eng, blizanci srasli levom, odnosno desnom stranom grudnog koša. Rođeni su u Sijamu (Tajland) i od njih potiče naziv sijamski blizanci. Bili su svetska atrakcija i proživeli su 63 godine materijalno osigurani zaradom od nastupa u
cirkusima.
1876. - Umro je srpski slikar Pavle Simić, koji je najviše radio ikonostase, uglavnom u Vojvodini. Zapažen je i po istorijskim kompozicijama 'Ilija Birčanin predaje harač', 'Hadži-Ruvim', 'Hadži-Djera', 'Nemanjina smrt', 'San sv. Save' i portretima 'St. Jovanović', 'J. Probojčević', 'Milica Stojadinović Srpkinja', 'Žena s belim okovratnikom'.
1880. - Rodjen je američki filmski režiser kanadskog porekla Mikal Sinot, poznat kao Mak Senet, jedan od najznačajnijih autora burlesknih komedija u periodu nemog filma. Promovisao je niz glumaca, uključujući Čarlija Čaplina.
1912. - Ekspedicija engleskog istraživača, pomorskog kapetana Roberta Skota je stigla na Južni pol, mesec dana posle ekspedicije Norvežanina Ruala Amundsena. Skot i preostala četiri člana njegove ekspedicije su umrli od gladi i hladnoće pri povratku s Južnog pola.
1919. - Poljski kompozitor Ignaci Jan Paderevski, pijanista svetskog glasa, postao je prvi premijer republike Poljske, uspostavljene posle završetka Prvog svetskog rata umesto marionetske kraljevine koju su 1916. stvorile Centralne sile. Ubedio je predsednika SAD Vudra Vilsona da u svoj plan od '14 tačaka', koji je postao osnov Versajskog mirovnog ugovora, unese odredbu o nezavisnosti Poljske.
1936. - Nacistički glavešina Jozef Gebels je poručio Nemcima: 'Možemo opstati bez butera, ali ne bez topova. Ako budemo napadnuti, jedino se možemo odbraniti topovima, ne buterom'.
1938. - Jugoslovenski premijer Milan Stojadinović sastao se u Berlinu s vodjom nacističke Nemačke Adolfom Hitlerom, koji mu je obećao integritet države, suprotstavljanje austrijskoj restauraciji, savez protiv boljševizma i madjarskog revanšizma i da neće stvarati savez s Italijom opasan za Jugoslaviju. Hitler je zauzvrat je tražio saradnju sa Silama osovine.
1942. - Rodjen je američki bokser afričkog porekla Kasijus Klej, poznat kao Muhamed Ali, jedini koji je triput osvajao titulu prvaka sveta u teškoj kategoriji.
1944. - Savezničke snage su u Drugom svetskom ratu kod Monte Kasina počele proboj nemačke 'Gustavljeve linije' duž najvišeg dela Apeninskog poluostrva. Potom je u žestokim borbama razoren gradić Kasino i najstariji benediktinski manastir, koji je 529. podigao osnivač tog monaškog reda Sveti Benedikt od Nursije.
1945. Sovjetske trupe i Poljske patriotske snage su u Drugom svetskom ratu oslobodile Varšavu, više od pet godina nakon pada glavnog grada Poljske u ruke nemačkih nacista.
1959. Senegal i Francuski Sudan doneli su odluku o formiranju federalne države pod nazivom Republika Mali. Odluka je stupila na snagu u aprilu.
1961. Ubijen je kongoanski državnik Patris Lumumba, bivši premijer Konga, tvorac nezavisnosti zemlje, simbol borbe protiv kolonijalizma i heroj "crne Afrike". Protivustavno je smenjen s položaja premijera 5. septembra 1960, a 1. decembra uhvatili su ga vojnici generala Mobutua i odveli u Katangu, gde je ubijen pod nerazjašnjenim okolnostima.
1964. Umro je srpski slikar i grafičar Đorđe Andrejević-Kun, član Srpske akademije nauka i umetnosti, poznat po monumentalnim realističnim kompozicijama i grafičkim mapama u kojima je prikazao zločine okupatora u vreme Drugog svetskog rata i motive iz obnove i
izgradnje zemlje. Ilustrovao je i opremio brojna književna dela.
1966. U sudaru iznad Španije američkog bombardera "B-52" i španskog aviona za snabdevanje gorivom poginulo je osam ljudi, a abombarder je bio prinuđen da u Atlantski okean baci hidrogensku bombu koja nije eksplodirala.
1991. - Vazduhoplovstvo SAD i zapadnih saveznika je u Zalivskom ratu, u operaciji 'Pustinjska oluja', izvelo drugi i treći talas masovnog bombardovanja ciljeva u Iraku i Kuvajtu pod okupacijom iračke armije.
1994. - U zemljotresu u Los Andjelesu poginula je 61 osoba.
1995. - U zemljotresu koji je pogodio šire područje japanskog grada Kobe poginulo je više od 6.400 ljudi, a materijalna šteta je procenjena na 85,5 milijardi dolara.
1997. U Dablinu je sud proglasio prvi razvod braka u istoriji Irske, na osnovu zakona odobrenog na referendumu, čemu se žestoko protivila rimokatolička crkva.
2000. U Centru bezbednosti u Cetinju registrovana je Crnogorska pravoslavna crkva. Tu crkvu do sada nije priznala nijedna druga crkva, a na njenom čelu su sveštenici koji su isključeni iz ostalih crkava.
2002. U erupciji vulkana Njiragongo u Demokratskoj Republici Kongo razoreni su grad Goma i okolna sela, život je izgubilo više od 100 ljudi, a desetne hiljada ostalo je bez svojih domova.
2002. - Umro je španski pisac Kamilo Hose Sela [Camilo Jose Cela], dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1989. Eksperimentišući jezikom i literarnim tehnikama, napisao je oko 70 knjiga, uključujući romane 'Porodica Paskala Duartea', 'Košnica', 'Put u Alkariju' i 'Mazurka za dva mrtvaca', kratke priče, putopise, eseje, poeziju i 'Tajni rečnik' zabranjenih reči na španskom jeziku.
2003. Vlada Bugarske ukinula je sankcije protiv SR Jugoslavije uvedene 1998, ali su ostala zamrznuta sredstva koja pripadaju bivšem predsednika SRJ Slobodanu Miloševiću, njegovoj porodici i osmorici bivših visokih funkcionera.
2004. Umro je Rej Stark, holivudski producent i "lovac na talente" čiji opus obuhvata preko 125 filmova, među kojima su i poznati filmovi "Smešna devojka" i "Noć iguane".
2005. Umro je bivši lider Komunističke partije Kine Džao Cijang koji se 1989. godine usprotivio brutalnoj primeni vojne sile protiv studenata koji su demonstrirali na trgu Tjenanmen u Pekingu, tražeći demokratizaciju zemlje. Nakon toga je smenjen i ostatak
života proveo je u kućnom pritvoru.
2010. Irački sud osudio je na smrt vešanjem Alija Hasana al-Madžida, poznatijeg kao "Hemijski Ali", jer je 1988. naredio bombardovanje otrovnim gasom kurdskog sela Halabdža u kojem je stradalo 5.000 ljudi.
